Nabycie spadku – kiedy udać się do sądu, a kiedy do notariusza?
Uregulowanie spraw po śmierci najbliższej osoby często jest trudne, a całemu procesowi towarzyszą silne emocje. Klienci często pytają nas, czy korzystniejsze dla nich będzie skorzystanie z usług świadczonych przez notariusza, czy powinni udać się do sądu. Wszystko zależy od specyfiki danej sprawy.
Zarówno postanowienie o stwierdzeniu nabyciu spadku wydawane przez sąd, jak również akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza mają taką samą moc prawną. Należy jednak wiedzieć, że istnieje szereg wyjątków, w których zakres uprawnień notariusza jest ograniczony ustawą.
Przede wszystkim należy wskazać, że notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia jedynie w przypadku, gdy żądania osób biorących udział w spisaniu protokołu są zgodne. Notariusz nie jest uprawniony do rozstrzygania konfliktów. Jeśli więc osoby zainteresowane nabyciem spadku kwestionują krąg spadkobierców, są w sporze co do tego kto dziedziczy i w jakim zakresie, właściwy w sprawie będzie sąd spadku.
Częstym przypadkiem, w którym konieczne może okazać się zwrócenie do sądu, jest kwestionowanie ważności testamentu przez niektórych spadkobierców. Zgodnie z art. 945 § k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.
Należy pamiętać, że aby testament był ważny musi zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Wbrew pozorom dość często małżonkowie żyją w błędnym przekonaniu o możliwości sporządzenia „wspólnego testamentu”, podczas gdy polskie prawo takiego testamentu nie przewiduje.
Innym przykładem kwestionowania ważności testamentu jest podniesienie zarzutu co do formy testamentu np. własnoręcznego. Zgodnie z art. 949 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w taki sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Brak daty nie skutkuje co do zasady nieważnością testamentu, ale brak podpisu lub niespisanie go w całości odręcznie (z pewnymi wyjątkami) już tak. Ponieważ testament musi zostać w całości spisany odręcznie przez spadkodawcę, nie można wydrukować testamentu a następnie podpisać się pod jego treścią.
Dodatkowo, poruszając się w tematyce testamentów, konieczne jest zwrócenie uwagi na jeszcze jedną istotna różnicę. W polskim prawie wyróżniamy testamenty zwykłe i szczególne (tj. ustny, podróżny, wojskowy). Jeżeli w sprawie mamy do czynienia z testamentem szczególnym wyłącznie właściwy będzie sąd spadku, nie notariusz.
Przed podjęciem decyzji o tym czy wystąpić wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, czy zwrócić się do notariusza w celu sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, warto wziąć pod uwagę to czy czas jest czynnikiem, który odgrywa w Państwa sprawie duża rolę.
Jeśli nie ma przeszkód do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, żądania wszystkich osób biorących udział w czynności są zgodne, a zależy Państwu na czasie, korzystniejsze może okazać się skorzystanie z pomocy notariusza. Najprawdopodobniej, jeśli nie pojawią się dodatkowe nieprzewidziane wcześniej okoliczności, sprawa zostanie zakończona na pierwszym spotkaniu.
W przypadku wystąpienia na drogę sądową należy wziąć pod uwagę m.in. czas niezbędny do doręczenia wszystkim spadkobiercom wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i umożliwienie im udzielenia pisemnej odpowiedzi na pismo, a także czas związany z oczekiwaniem na termin rozprawy.